De Russische president ontketende een gruwelijke en catastrofale oorlog tegen het onafhankelijk Oekraïne. Poetin doet dit onder het mom van bevrijding, demilitarisering en de-nazificering. Niets is minder waar. Zelf hangt de man het werk aan van een beruchte Russische fascistische denker: Ivan Ilyin. Dat is op z’n minst veelzeggend.
Wel eerst even dit. Er zijn meerdere ideologische, politieke en economische beweegredenen om tot deze rampzalige invasie te komen. De motieven om Oekraïne zo gruwelijk binnen te vallen kunnen uiteraard niet worden teruggebracht tot 1 fascistische denker uit het interbellum. Maar het is belangrijk om te weten met wat voor soort denkers en ideologieën iemand als Vladimir Poetin zich inlaat.
Rusland is nog geen fascistische staat, maar ze wordt wel geleid door een nietsontziende dictatoriale en reactionaire tiran. Dit zie je in de manier waarop hij de afgelopen 20 jaar de touwtjes in handen kreeg. Neen, Poetin is geen groot ideoloog. Wel een gehaaide politicus die meermaals het “decadente westen” afkeurde. Kritiek maakte hij morsdood. Zo beticht hij het Oekraïense leiderschap van drugsverslaafden of noemt hij het Westen verwijfd. Daarnaast ziet hij ook verschillende complottheorieën. Er zou een homolobby zijn die samenzweren met pedofielen om kinderen te stelen. Protest is uit den boze en kritische journalisten worden vervolgd en vliegen onverbiddelijk de gevangenis in.
Poetin is lang aantrekkelijk geweest voor rechts-extremisten en nationalisten in Europa, zeker ook hier bij het Vlaams Belang. Ook Marine Le Pen en Eric Zemmour zagen heil in Poetins ‘sterke’ aanpak. Poetins reactionaire denken kan hier dus ook een voedingsbodem hebben of krijgen. Het blijft dus opletten. Daarenboven staat Poetin onder de invloed van fascistische en autoritaire denkers. Maar 1 naam komt vaker terug dan de rest.
Een zuiver Rusland
Ivan Ilyin (1883 – 1954) leverde een metafysische en morele rechtvaardiging voor een nieuw politiek totalitarisme. Deze religieuze en politieke filosoof zag daar praktisch heil in een fascistische staat. Ilyin bewonderde Hitler, Mussolini, en na de Tweede Wereldoorlog Salazar en Franco, en voorzag een Russische toekomst onder 1 autoritaire leider. Er was in zijn denken geen ruimte voor vrijheid.
Het is nu ook niet dat deze Ilyin dient als een soort Raspoetin voor Poetin. Poetins denken is complex en laat zich niet terugbrengen tot het denken van 1 filosoof. Het valt echter wel op dat het denkkader van Ilyin vaak terugkeert in zijn speeches en teksten. In 2005 speelde Poetin zelfs een rol in de terugkeer van Ilyin’s lichaam naar Rusland en zijn herbegrafenis in Moskou. Later betaalde hij persoonlijk voor een nieuwe grafsteen voor het graf van Ilyin.
Poetin wees bij verschillende gelegenheden naar Ilyin’s visie op de veronderstelde unieke lotsbestemming van Rusland en de centrale plaats van de staat in de Russische geschiedenis.
Poetin wees bij verschillende gelegenheden naar Ilyin’s visie op de veronderstelde unieke lotsbestemming van Rusland en de centrale plaats van de staat in de Russische geschiedenis. Ook voor Ilyin was er geen plaats voor een onafhankelijker Oekraïne. Voor hem was het duidelijk: de vijanden van Rusland zullen trachten Oekraïne uit Ruslands invloedssfeer te trekken door hen democratie en vrijheden te beloven zodat Rusland als strategische tegenstander zou verzwakken en verdwijnen. Dat schreef Ilyin zijn boek ‘Fundamenten van de Strijd voor het Nationale Rusland’ in 1938.
Ilyin was een van de ideologische grondleggers van het Euraziatische denken. De Euraziatische ideologie is een politieke beweging in Rusland die stelt dat de Russische beschaving niet thuishoort in de “Europese” of “Aziatische” categorieën, maar een eigen geopolitiek concept zijn van Eurazië. Oorspronkelijk steunde de beweging de bolsjewistische revolutie, maar het communisme was het allesbehalve genegen. Ze zagen het niet als de springplank naar een nieuwe nationale identiteit. Net daarom vluchtten heel wat Russen weg uit Sovjet-Rusland. Waaronder ook Ilyin, die via Berlijn naar Zwitserland trok.
Hitler achterna
De ideologische grondleggers van dat Euraziatische denken in de jaren twintig waren vaak fel anti-Oekraïens. Iemand als Georgy Vernasky legde uit dat het culturele schisma van Oekraïners en Wit-Russen slechts politieke fictie is. Historisch gezien, stelde hij, is het duidelijk dat zowel Oekraïners als Wit-Russen takken zijn van een uniek Russisch volk.
Maar wat dacht Ilyin? Kort samengevat komt het hierop neer. In zijn geschriften pleitte Ilyin consequent voor een uniek Russisch fascisme. Eerst en vooral stelde hij zich Rusland voor als een onschuldige christelijke ‘geest’ die door het Westen herhaaldelijk werd gecorrumpeerd. Met andere woorden, Rusland was altijd een politiek onschuldige dat zichzelf moest verdedigen.
In de rechtsstaat geloofde hij niet echt en vond hij dat alleen een dictator Rusland kon redden in de constante historische strijd tegen het kwaad. Die verlosser moest iemand zijn met een mystieke connectie met het volk en haar geschiedenis. In het religieuze wereldbeeld van Ilyin wordt politiek de kunst van het identificeren en neutraliseren van de vijand. Alleen een zuiver Russisch rijk zou redding kunnen brengen tegen de goddeloze agenten van het kosmopolitisme.
Rusland had nood aan een verenigde en sterke staatsmacht, dictatoriaal in haar neigingen en bevoegdheden.
Ilyin vond dat de bron van Ruslands problemen lag in een onvoldoend ontwikkeld “juridisch bewustzijn”. Daarom was democratie voor hem geen geschikte staatsvorm. Hij schreef dat “aan het hoofd van de staat er één wil moet zijn”. Rusland had nood aan een verenigde en sterke staatsmacht, dictatoriaal in haar neigingen en bevoegdheden. Tegelijkertijd moesten er wel duidelijke grenzen zijn aan die bevoegdheden.
God, Generaals en Geld
De heerser moet gesteund worden door de bevolking. De organen van de staat moeten ter verantwoording kunnen geroepen worden en aansprakelijk zijn; het legaliteitsbeginsel moet men handhaven en alle personen moeten voor de wet gelijk zijn. Vrijheid van geweten, meningsuiting en vergadering moet eveneens gegarandeerd worden. Nu ja, laat ons stellen dat Poetin hier wat selectief in is geweest.
Ilyin had ook bijzondere aandacht voor het leger. Het leger vertegenwoordigt de eenheid van het volk, schreef hij. Het is het moedige fundament en geeft vorm aan die ene royale, autoritaire wil. Bovendien geeft Ilyin duidelijk aan hoe de relatie tussen het leger en de samenleving eruit moet zien. Het volk mag en kan zich niet tegenover het leger stellen. Een duidelijke fascistische echo.
De staat had echter niets te zeggen over het privéleven en religie. Aan privébezit mocht niet geraakt worden. De oligarchen rond Poetin zullen dit ook graag horen. Ilyin geloofde dat de staat oppermachtig moest zijn op die gebieden waar de staat bevoegd voor was. Over religie mocht ze zich niet moeien. Ook dat kwam als reactie op het Sovjet-communisme, dat religie als opium voor het volk beschouwde. Ilyin had een religieus-politieke visie op het groot-Russiche rijk.
Poetins relatie met de Russisch-orthodoxe kerk en grootpatriarch Kirill, die stelde dat de oorlog in Oekraine oa. een gevolg is van de vele gayparades, is evenzeer opvallend. Kirill en Poetin delen diezelfde obsessie voor dat groot-Russische rijk. Dat denken wortelt in het oeuvre van Ilyin. Ilyin zag daarnaast ook in Adolf Hitler een verdediger van de beschaving tegen het bolsjewisme en keurde de manier goed waarop Hitler zijn antisemitisme vormgaf, mede dankzij de ideeën van Russische vluchtelingen uit het interbellum.
Ilyin schreef in se een fascistische kritiek op het net ontstane Sovjet-Rusland. Hoewel Sovjet-Rusland in 1989 ten einde kwam met de val van de muur, maken de ideeën van Ilyin een Russische renaissance mee onder Poetin. Ilyin leverde een filosofische en morele rechtvaardiging voor het politiek totalitarisme en autocratische dictators. Praktisch vond dit expressie in een fascistische staat. Iets wat Poetin heel goed begrepen heeft. En waar de gewone Rus en Oekraïne de eerste en grootste slachtoffers van zijn.