De opschudding rond de vernielingen aan het graf van August Borms in Merksem herinneren ons eraan dat Vlaams extreemrechts nog steeds zijn nazi-collaborateurs eert. Dit gebeurt vaak met de steun of het gedogen van officiële overheden. Over Borms en het door de Stad Antwerpen erkende Bormshuis heeft Het Observatorium al eerder bericht.
Het betreft niet alleen Borms (1878-1946). Ook andere nazi-collaborateurs als de bij verstek ter dood veroordeelde West-Vlaamse priester Cyriel Verschaeve (1874-1949) en de leider van het met de nazi’s collaborerende Vlaamsch Nationaal Verbond, Staf De Clercq (1884-1942), worden nog geëerd. Van elk van deze drie nazi-collaborateurs is de begraafplaats een bedevaartplek waar extreemrechts jaarlijks bijeenkomt om aan verering te doen.
Van Antwerpen tot Alveringem…
Op de website van de VRT werd terecht het onderscheid gesignaleerd tussen het door de stad Antwerpen totaal onkritisch benaderde Bormshuis aan de Volkstraat en de meer genuanceerde gecontextualiseerde kapelanij van Verschaeve aan de St.-Rijkersstraat in Alveringem. Die kapelanij is vandaag een museum en vermeldt ook de nazi-collaboratie van Verschaeve.
Dat laatste is voornamelijk de verdienste van het ADVN (Archief voor nationale bewegingen, Antwerpen) dat het archief van Cyriel Verschaeve beheert en de museale invulling van het pand voor zijn rekening nam.
In de presentatietekst van de onderpastorij valt te lezen: “Bij de museale invulling staat de historische correctheid centraal. Er gelden geen taboes. Het foute parcours dat Cyriel Verschaeve na de Eerste Wereldoorlog heeft bewandeld, wordt niet verdonkermaand. Het verhaal van de extreme radicalisering van Verschaeve en zijn collaboratie met nazi-Duitsland illustreert op welke manier een radicaal nationalisme kan ontsporen”.
In de streek is tevens een vzw Kapelaan Verschaeve actief. Die zegt wel zijn activiteit boven elke filosofische en politieke strekking te stellen, maar is duidelijk van radicaal rechtse signatuur. Met historicus en Verschaeve-biograaf Romain Vanlandschoot en voormalig ADVN-boegbeeld Frans-Jos Verdoodt beschikt de vzw over twee flamingantische, bejaarde wetenschappelijke vaandeldragers. Voorzitter is de N-VA’er André Cavyn die de betreurde architect Frank Godderis opvolgde. De weduwe van Godderis, Danielle T’Jonck is penningmeester van de vzw. Zij zetelde onder meer tien jaar voor N-VA in het Vlaams Parlement. Ondervoorzitter is Koen Bultinck die elf jaar volksvertegenwoordiger was voor Vlaams Belang en in 2018 overstapte naar N-VA waar hij vandaag in de gemeenteraad van Diksmuide voor zetelt.
De vzw organiseert regelmatig wetenschappelijke colloquia rond aspecten van het leven en werk van Verschaeve zoals in 2017, honderd jaar nadat Verschaeve zich tijdens de Eerste Wereldoorlog in een open brief tot koning Albert I richtte. Binnenkort, op 2 juli, staat een nieuw colloquium gepland, ‘Cyriel Verschaeve als kunstenaar?’. Ja, met een vraagteken. Opmerkelijk is de deelname aan dit colloquium van Pieter Bauwens, hoofdredacteur van het extreemrechtse Doorbraak, die een referaat zal brengen met de titel: ‘Jezus, de ‘sterke Held, de hoge Wijze, vaderlijke Trooster’ als levende werkelijkheid in Verschaeves Jezusboek’.
Hoewel ook hier het ADVN voor de wetenschappelijkheid instaat met o.m. een bijdrage van onderzoeker Aragorn Fuhrmann, moet vastgesteld worden dat de vzw Kapelaan Verschaeve – méér dan in 2017 – het midden houdt tussen historisch onderzoek en sympathie voor een figuur die onomwonden voor het nazisme koos.
Problematisch wordt het helemaal aan het graf van Verschaeve in datzelfde Alveringem. Het lijk van de in Oostenrijk overleden collaborateur werd in 1973 door de neofascistische Vlaamse Militanten Orde (VMO) overgebracht naar België. Die actie (“Operatie Brevier”) werd door Voorpost aan het graf van Verschaeve herdacht in 2012. Nog in november 2021 hield de Nederlandse neonazistische organisatie Volksverzet er een herdenking. Notoire rechtsextremisten als IJzerwake-voorzitter Wim De Wit bezochten het graf regelmatig om er de nazi-collaborateur te herdenken. Nog op 4 juni ging een team van het rechtsextremistische Voorpost het graf van Verschaeve en de acht huldezerkjes die er in de buurt staan poetsen. De Voorpostgroep van Bachten de Kupe, zo meldt Voorpost-leider Luc Vermeulen trots op zijn Facebook, zal dit poetswerk voortaan elke drie maanden herhalen.
Van Alveringem naar Gooik
In de Vlaams-Brabantse gemeente Gooik ligt de Kesterheide. Ook daar is rechtsextremistische bedrijvigheid in het onderhouden van grafmonumenten en het herdenken van nazi-collaborateurs.
Het was daar, in het Pajottenland, dat in 1920 de eerste Vlaams nationale Landdag georganiseerd werd. Dat gebeurde in de streek van Staf De Clercq, toen nog verkozen voor de Frontpartij, later de leider van het Vlaamsch Nationaal Verbond dat actief met de nazi-bezetter zou collaboreren. De Clercq overleed in volle Tweede Wereldoorlog en werd in Kester begraven en later in een praalgraf op de Kesterheide. Na veel vijven en zessen, waarbij de neofascisten van VMO ook dat stoffelijk overschot opgraafden, komt het terecht in Asse. Maar intussen ligt de gedenksteen nog steeds op de Kesterheide.
Het grafmonument wordt er onderhouden door de Werkgroep Kesterheide. Zij wensen het “toegankelijk en proper” te houden. Ze beschouwen het als historisch erfgoed. Er valt nergens een onvertogen woord over De Clercq te lezen. De Werkgroep heeft het eufemistisch over “een woelige periode van het Vlaams-nationalisme”.
In Gooik is Simon De Boeck (CD&V) burgemeester. Nadat Bart Somers daar om verzocht, wil De Boek “onderzoeken of er extra duiding nodig is bij het praalgraf van collaborateur Staf De Clercq op de Kesterheide”, aldus Het Nieuwsblad (20 juni 2022).
Duiding zou er zeker moeten komen op alle drie de grafplaatsen van deze nazi-collaborateurs. Dat ze elk van flamingantisme evolueerden naar rechtsradicalisme om uiteindelijk de kaart te trekken van het nazisme is iets dat we met z’n allen moeten weten, nu grote delen van het flamingantisme alweer de rechtsextremistische toer opgaan. Oh ja. Het zal u niet verbazen dat één van de deelnemers aan de Borms-hulde in Merksem ene Tom Van Grieken is, voorzitter van Vlaams Belang.
De Vlaams Belang-voorzitter zette de traditie van het huldigen van nazi-collaborateurs verder… een traditie die hij vestigde toen hij nog voorzitter was van de extreemrechtse NSV-studentenbeweging en zelf in 2010 gastspreker was aan het Borms-graf.
Wanneer het historische referentiekader van deze hedendaagse politicus de nazi-collaboratie blijft omvatten en vergoelijken, moet de vraag gesteld worden welke plek deze lieden in onze democratie hebben. Overal waar extreemrechts electoraal de kop opsteekt zien we overigens dat er geflirt wordt met ofwel de dictaturen in Zuid-Europa (voor wat de partijen uit die regio betreft), met de collaboratie met het nazisme in Centraal- en Oost-Europa en… in Vlaanderen.
Afbeelding: Twitter