De filosofe Hannah Arendt zei ooit: ‘Wanneer mensen niet meer weten wat wel of niet waar is, kan je hen alles doen geloven.’ Een situatie waarin mensen geen vertrouwen meer hebben in de samenleving en in hun medemensen, moeten we absoluut vermijden.”[1] Vertrouwen is een centraal begrip in de samenleving om samen te kunnen leven, vooral in een multiculturele samenleving. Maar net dat vertrouwen wordt net geschaad in het belang eigen waarheid, waarden en normen.
Ondanks de vele voordelen van de digitale vooruitgang zien we ook dat deze vooruitgang een schaduwzijde heeft. Namelijk een vrijhaven voor allerhande meningen, fake news, deep fakes om wantrouwen te zaaien. Of, sociale media als platforms voor mobilisatie van populistische partijen en groepen wat we zien bij extreemrechts partijen zoals het Vlaams Belang in België en groeperingen als de NVU, Pegida en Voorpost in Nedrland wat ertoe leidt dat extreemrechtse groeperingen niet langer enkel actief zijn in de marges en krochten van het internet, zoals 4chan of Stormfront, maar zichtbaar en openlijk op mainstream-sociale media platforms (vgl. Winter, 2019). Diverse internationale studies bevestigen dat rechts-extremistische groepen en individuen al sinds het ontstaan van het internet gebruik maken van digitale kanalen en middelen om een omgeving van gelijkgestemden te vinden waar zij openlijk uit kunnen komen voor hun extreemrechtse ideeën en minder maatschappelijke weerstand ervaren dan offline (Caiani & Kröll, 2015; Valasik & Reid, 2018).[1] Deze partijen nemen strategieën aan voor het promoten van anti-andere overtuigingen en de verspreiding van haat zaaiende taal en het promoten van etnocentrisme. Een van deze strategieën is ‘Othering’. Maar: ‘Wat is ‘Othering? Wat zijn haar gevolgen? Welke stappen zijn noodzakelijk om uit het destructief proces te stappen?’
De thematiek van de andersheid en ‘erbij horen’ mogen we gerust gemeenschappelijke thema’s noemen. Ze maken deel uit van bredere culturele en sociale thema’s zoals de vragenstukken nationalisme, extremisme en de homogene identiteiten die ernaar streven een ‘wij/zij’ klimaat te creëren. Het klimaat moet een gevoel van ‘gescheidenheid’, zeg maar andersheid bewerkstelligen waardoor er een duidelijker kader wordt gedefinieerd tussen degene die ‘wij’ zijn en degene die ‘zij’ zijn.
Een gevolg van ‘Othering’ of het behandelen of beschouwen van een persoon of een groep als vreemd aan zichzelf, of iemands groep als gevolg van verschillende raciale, seksuele of culturele kenmerken, is dat ‘de ander’, waartegen bijna alles in ons leven wordt gedefinieerd, resulteert in de uitsluiting van die ‘ander’ uit het rijk van het ‘ons’. Of:
Het is een proces dat zowel bewust als onbewust wordt gestuurd via gedachtecontrole en via het officiële politieke en filosofische discours, religieuze ideologieën, economische theorieën, samenlevingsbeleid, de regels en wetten van de samenleving waarbij de (sociale) media een handig en veelgebruikt instrument is.’
Vanuit een de idee etnocentrisme eigent het ‘wij’ zich de superieure waarden toe, waardoor de waarden van de ‘andere’, pas op de tweede plaats komen of zelf gedevalueerd worden of in het ergste geval ontmenselijkt worden. Andersheid gaat dan niet meer over iemand aardig vinden of niet. Het is gebaseerd op de bewuste of onbewuste vooronderstelling dat een bepaalde geïdentificeerde groep een bedreiging vormt voor de begunstigde groep. Het wordt grotendeels bedreven door politici, filosofen en economen van de conservatieve en zelf extreme strekkingen zoals reeds boven aangehaald.
In de meeste gevallen kent het proces van de andersheid een bijzondere eigenaardigheid, ze devalueert de ander immers zonder de ander te kennen vanuit een persoonlijk contact of ervaring. De processen van de andersheid zijn dan ook een mechanisme die zich typeren door drogredeneringen die onbewust gevoed worden door afweermechanismen zoals projectie, verdringing of ontkenning die een vals gevoel van geruststelling en veiligheid voor het ‘zelf’ moeten bewerkstellingen. Of, het eigene strelen in een sfeer van superioriteit. De Deense filosoof Soren Kierkegaard noemde dit vals gevoel van geruststelling zelfbedrog getriggerd vertwijfeling wat net ware zelfkennis in de weg staat. Maar hoe dan ook deze vertwijfeling geïnstrumentaliseerd door de methode van de ‘Othering’ zorgt voor gevaren, namelijk het gevaar van destructieve polarisatie.
De gevaren van polarisatie
De gevaren zijn tweevoudig. Ten eerste leiden ze tot een onredelijke weergave van de realiteit en omstandigheden in de samenleving en ten tweede naar verkeerde toepassing van middelen om de problemen op te lossen. Bijvoorbeeld, bouw een muur en ons land zal veilig zijn – het zijn ‘zij’ die het probleem vormen en het zijn ‘wij’ die bescherming nodig hebben. Dit creëert een simplistische oplossing voor een complex probleem dat niet alleen over immigratie gaat, maar ook over het gebrek aan kansen op werk voor de gemiddelde persoon, de stijgende kosten van levensonderhoud die worden verergerd door roekeloos fiscaal beleid en een leiderschap dat zijn natie verdeelt. Verder voedt het vooral de aandacht voor de extremen in een debat, en dat de extremen zichzelf ook luidruchtig laten horen. Vooral op sociale media. Deze kakofonie van scherpe meningen en bipolaire stellingnames (‘zwart’ of ‘wit) heeft niet als doel om mensen met een sterke mening ‘uit het andere kamp’ te overtuigen maar richt zich juist op het meekrijgen van de grote middengroep van Belgen die genuanceerd denken. Mensen voelen zich onder druk gezet om ‘een kant’ te kiezen wat extra brandstof geeft aan de polarisatie. Ondanks dat de meeste mensen niet te reduceren zijn tot groepen met zwart-wit opvattingen maar vaak ongevoelig zijn voor differentiëren, kritische denken en vaak nuances uit de weg gaan. Het probleem van de wereld van het ‘Fast Thinking’ waar Pierre Bourdieu vaak naartoe verwees. (1998)
Het installeert verder de negatieve ‘labeling’ van groepen of meningen die niet stroken met de eigen positie of opvatting. Dit kan een bewuste strategie zijn van opiniemakers en gebeurt zoals reeds geschreven veel op Twitter en andere sociale media. Mensen met een tolerante opvatting over de komst van vluchtelingen worden bijvoorbeeld weggezet als ‘elite’, ‘linkse kerk’ of ‘naïef’ en het nieuwe modewoord ‘woke’. Aan de andere kant worden mensen met zorgen over de cultureel-diverse samenleving soms over één kam geschoren als racistisch of intolerant. Feitelijk worden zo groepen gecreëerd die niet in werkelijkheid bestaan. Maat wat valt er nu tegen te doen? Hoe stappen we uit het destructief proces van de ‘Othering’?
Ten eerste moet men gaan begrijpen wie de ander echt is. Of, de ‘ander’ is alles wat we niet begrijpen of niet willen begrijpen. De ‘ander’ is anders, hoewel iedereen anders is; want niemand is precies hetzelfde als iemand anders. We zijn uniek.
Ten tweede probeert de samenleving vaak het collectief te definiëren en het individu te negeren. Het is eigen aan de neoliberale, bureaucratische en objectiverende wereld waar weinig plaats is subjectiviteit. Deze wereld wil de menselijke ervaring beperken door mensen te groeperen, objectiveren in data om onze keuzes te sturen en ons denken en gedrag te beïnvloeden. Belangrijke neoliberale waarden zijn presteren, concurreren en consumeren in de altijd toenemende gedachte van meer is beter. Alles gedreven door een geloof in de werking van het maatschappijmodel: de meritocratie. Of, politieke, sociale en economische proces hebben dus bijgedragen aan de ontwikkeling van “defensieve identiteiten”. We zijn nu getuige van een wereldwijde toename van het ‘defensieve ons’ tegen de dreiging van de ‘ander’.
Alles wat anders is en bijvoorbeeld de trend van het winstgevende niet volgt wordt tot zondebok benoemd. Al wie daar tegenin gaat en aandacht besteedt aan minderheden wordt als ‘woke’ afgezet. Het is niet moeilijk te begrijpen dat hetze de oorzaak is van vele problemen en kwalen waarmee het ‘zelf’, geconfronteerd wordt. De handige zondebok-theorie mag dan gemakkelijk zijn voor de rechtvaardiging van een politiek bureaucratisch en rigide systeem, haar aard is destructief voor samenleving. Dus, hoe kunnen we een vreedzamere wereld creëren die gebaseerd is op de waarden van de Verlichting?
We moeten vooral niet wennen aan het proces van de ‘Othering’, we moeten bewust worden van de racistische, extremistische ideologieën en ze serieus nemen. Wat betekent ons actief bezighouden met het aanpakken van haar oorzaken. Als we het niet doen, dan kunnen we niet echt meer verrast zijn in het succes van extreemrechts, extremisme, terroristische aanvallen, politieke en religieus geweld, discriminatie, racisme, intolerantie, klimaat en wetenschappelijke complotdenkers enzovoort. De noodzaak aan een bewuste manier van denken is het begin dat een ‘wij en zij’-strategie kan ondermijnen en de zaden van verdeeldheid kan doen stagneren en niet nalaten de echte vraagstukken in onze wereld aan te pakken. Het proces van de ‘Othering’ is op zijn minst een afleiding van de echte kwesties, en op zijn hoogst de katalysator voor gewelddadig extremisme zoals, ISIS en de extreemrechte nationalistische bewegingen die verantwoordelijk zijn voor talloze doden en vernietigingen in naam van ‘ons of ‘wij’’. Dus, waarop letten? Welke stappen kunnen worden genomen om vreedzame co-existentie te bevorderen?
Stap 1. Herken je impliciete vooringenomenheid. Impliciete vooringenomenheid wordt gedefinieerd als attitudes of stereotypen die ons begrip, acties en beslissingen op een onbewuste manier beïnvloeden. Zoals ongemak of achterdocht in verschillende culturen, etnische groepen of nationaliteiten.
Stap 2. Neem de tijd om andere culturen te ontdekken. Begin met het verkennen van de extrinsieke elementen van de culturen in je gemeenschap; d.w.z. probeer een nieuw etnisch gerecht, bezoek een gebedshuis, doe mee of bekijk een sportevenement.
Stap 3. Praat met iemand die je als ‘anders’ ziet en leer ze op persoonlijk niveau kennen. Is er iemand op het werk, in uw plaatselijke supermarkt of in uw buurt die u elke dag ziet maar nooit een groet heeft uitgewisseld? Wees moedig, begin een gesprek, stel diepgaande en leidende vragen zoals: “Hoe ziet een dag in je leven eruit?” Zoek tijdens het gesprek naar overeenkomsten en overeenkomsten. Uiteindelijk is het een oefening om onze menselijkheid te erkennen, dat we allemaal dezelfde basisbehoeften, wensen en verlangens hebben. Het is hoe we omgaan met hen die misschien anders of buitenlands lijken.
Stap 4. Als u in dienst bent, lid bent van een gemeenschapsorganisatie of een eredienst, plant u een evenement dat alle leden van de gemeenschap uitnodigt om een maaltijd te delen, deel te nemen aan een gezamenlijk liefdadigheidsevenement of andere ideeën die u heeft voor het vinden van overeenkomsten terwijl u onze verschillen. Nodig een expert uit voor meer informatie over de lokale cultuur of minderheidsculturen in uw gemeenschap.
Stap 5. Oefen ruimdenkendheid en vriendelijkheid t.o.v. anderen of vreemden. Stap uit je comfortzone, leer jezelf kennen zodat je anderen kunt leren kennen. Start een dialoog die cultureel begrip, empathie en tolerantie voor alle mensen aanmoedigt. Eén actie kan het verschil maken.
Verandering start steeds bij jezelf. En zoals de Duitse filosoof Kant ooit zei, behandel de andere zoals jezelf wilt behandeld worden.
Bronnen
- Winter, A. (2019). Online hate: from the far-right to the ‘alt-right’ and from the margins to the mainstream. In: K. Lumsden & E. Harmer (eds.). Online othering exploring digital violence and discrimination on the web. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan, 39-63.
- Caiani, M. & Kröll, P. (2015). The transnationalization of the extreme right and the use of the Internet. International Journal of Comparative and Applied Criminal Justice, 39(4), 331-351.
- Bourdieu, P. On Television, The New Press All rights reserved. ISBN: 1-56584-407-6, 1998.
- https://www.mediawijs.be/nl/nepnieuws
- https://www.theguardian.com/inequality/2017/nov/08/us-vs-them-the-sinister-techniques-of-othering-and-how-to-avoid-them
- https://thearabculturalist.com/index.php/2019/03/21/the-dangers-of-othering/
- https://www.middleeastmonitor.com/20190325-the-othering-of-humanity-a-divided-world-and-the-global-rise-in-terrorism/
- http://www.otheringandbelonging.org/the-problem-of-othering/
Tekst door: Patrick Bailliu
Afbeelding: Flickr
