Dankzij de inzet van tal van activisten en kunstenaars lijkt het einde van de traditionele Zwarte Piet in zicht. Een tiental jaar geleden lanceerden Jerry Afriyie en Quinsy Gario de Nederlandse actiegroep “Kick Out Zwarte Piet“. Ze vonden dat de racistische karikatuur van Zwarte Piet eindelijk mocht verdwijnen. Maar ze ervaarden ook dat overtuigen alleen weinig zoden aan de dijk bracht. Er was actie nodig. En die kwam er.
In hun kielzog ontstond er ook in België een beweging. Dallila Hermans en anderen namen het niet langer dat racisme en een kinderfeest samen gingen. Het Vlaams-Nederlands huis deBuren stelde een Pietenpact voor. Enkele activisten maakten een website met een Pietenplan. Stijn Coninx bracht de eerste Vlaamse Sinterklaasfilm met een roetpiet. Bambi Ceuppens verzamelde de bijdragen van een aantal auteurs in het boek Pietpraat. Actievoerders stonden met bordjes “Zwarte Piet is racisme” bij Sinterklaasintochten waar de pieten nog hun racistische outfit vertoonden. Recent nog zag de website “Het is een kinderfeest” het licht.
Uit enquêtes in Nederland blijkt dat steeds meer mensen vinden dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet worden aangepast. Is dat ook zo in Vlaanderen? In 2013 bleek uit enquête van het Nieuwsblad dat 77% van de respondenten een traditionele Zwarte Piet verkozen. Ondertussen zien we wel dat zowat alle grootwarenhuizen ofwel geen pieten meer afbeelden ofwel roetpieten. Facebook en Bol.com laten geen duidelijk racistische pieten meer toe. Bij de vele intochten van Sinterklaas in de steden in Vlaanderen duiken meer en meer roetpieten op.
Nochtans blijft het verzet tegen verandering in Vlaanderen én Nederland groot. Dit verzet wordt aangewakkerd door extreemrechts dat in de aanval op Zwarte Piet een aanval ziet op de traditie. Terecht merken ze op dat een wijziging van deze traditie inhoudt dat de niet-witte burger mee bepaalt wat kan en niet kan in onze samenleving. Dat de norm niet langer ‘wit’ is. Voor diegenen die status en privilege halen uit een gevoel van superioriteit tegenover mensen van kleur, vluchtelingen, migranten en mensen met migratie-achtergrond is dit onbespreekbaar.
Extreemrechts is in opmars. Dat zien we niet enkel in de stijging van het aantal stemmen voor extreemrechtse partijen bij verkiezingen. Racisme wordt virulenter en krijgt minder tegenspraak in sociale en andere media. Discriminaties worden getolereerd. Het is misschien voorbarig te stellen dat Zwarte Piet gedoemd is te verdwijnen. Maar hij zit wel duidelijk in het defensief. En dat heeft toch te maken met de argumenten van de tegenstanders. Een feest dat uitsluiting organiseert wordt duidelijk niet (meer) gesmaakt. Het alternatief waarin het Sinterklaasfeest een feest is voor alle kinderen ligt beter in de markt. Het is racisme dat belet dat alle kinderen kunnen meegenieten van het feest. Het is racisme dat belet dat het een genietbaar feest wordt.
De kern van extreemrechts is gestoeld op racisme. Mensen die tot bepaalde groepen behoren zijn volgens die ideologie minder waard dan anderen en moeten worden uitgesloten. Misschien geeft een verdwijnende Zwarte Piet ons alsnog deze les: racisme verhindert dat er een samenleving komt die genietbaar is voor iedereen. En net dat is de reden waarom het moet stoppen.
Ludo Segers
De eerste versie van deze tekst verscheen op de Facebook-pagina van Hand in Hand.
Afbeelding: Flickr