Na Trump in 2021, Bolsonaro in 2023. Wat kunnen we in 2024 van extreemrechts in Vlaanderen verwachten? Gezien het fans zijn van beide ex-presidenten moet bekeken worden of deze modus operandi ook niet door Vlaams Belang (of delen ervan) zal overgenomen worden van zodra het electorale straatje doodloopt.
Herhaalt de geschiedenis zich? Twee jaar nadat aanhangers van Donald Trump het Capitool bestormden, voerden Bolsonaristen een gelijkaardige aanval uit op het Braziliaanse Congres, het Hooggerechtshof en het presidentiële paleis. Met duizenden waren ze, de meesten getooid met de geel-groene Braziliaanse vlag die de beweging rond de extreemrechtse president Jair Bolsonaro recupereerde. Deze laatste gebaarde van krommenaas. Dat deed hij vanuit het Amerikaanse Florida waarnaar hij gevlucht was net vóór de eedaflegging van de nieuwe, democratisch verkozen president Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva. Ook dat lijkt een herhaling van wat Trump deed: de handen in onschuld wassen.
De officiële onderzoekscommissie naar de bestorming van het Capitool kwam echter tot een totaal andere conclusie. De commissie is van oordeel dat het ministerie van justitie Trump moet vervolgen voor vier zaken. Obstructie van de werking van het Amerikaanse Congres; samenzwering om de staat te misleiden; samenzwering met leugens; het veroorzaken, assisteren, helpen of bevorderen van een opstand.
Georganiseerd rechtsextremisme en complotdenkers
Van de bestorming van het Capitool weten we inmiddels dat gewelddadige, rechtsextremistische, groepen als de Proud Boys, met onder meer hun vroegere voorzitter Henry Tarrio, en de Oath Keepers, met hun oprichter Stewart Rhodes, betrokken waren. Zij verschenen inmiddels voor de rechtbank. Al tijdens de bestorming werden neonazistische symbolen en vlaggen opgemerkt: de zogenaamde ‘nationale vlag van Kekistan’ of Kek-vlag, een variant op het nazistische hakenkruis.
Er werd ook deelgenomen door aanhangers van complottheorieën zoals QAnon. Deze lieden zagen in Trump de Messias die het land moest bevrijden van een elite die, volgens de complottheorie, kinderbloed tot zich neemt en vooral zou bestaan uit Democraten en Hollywood-sterren.
In welke mate georganiseerde extreemrechtse krachten betrokken zijn bij de bestorming in Brasilia zal nog blijken. Feit is dat het om de aanhang gaat van een extreemrechtse president die nooit zijn electorale nederlaag toegaf. De Braziliaanse president Lula veroordeelde de actie als een daad van “fascistische fanatici” en beloofde dat de daders zouden ontmaskerd en vervolgd worden.
Het zich niet neerleggen bij een electorale nederlaag en de achterban opjutten om die nederlaag aan te vechten, ook dat is in beide gevallen – Trump en Bolsonaro – gelijk. Naast het ‘legale’ werk, flirten en contacten onderhouden met samenzweerders en rechtsextremisten voor als het ‘legale’ pad geblokkeerd blijkt, is ook een werkwijze die beide ex-presidenten eigen is.
Modus operandi: twee sporen
We zitten met een modus operandi die de vraag doet rijzen of ze ook voor extreemrechts in Vlaanderen kan opgaan. Vandaag is die vraag hypothetisch maar ze moet gesteld. Vlaams Belang bewandelt een electoraal traject waardoor het menig criticus geruststelt. Maar toch lijkt dat te voorbarig. Ten eerste flirten Vlaams Belang-mandatarissen en -kaders ook met rechtsextremisten. Dat heeft Het Observatorium al meermaals aangetoond.
Ten tweede dreigt Vlaams Belang ook regelmatig dat institutioneel-democratische pad te verlaten. Bijvoorbeeld als er een mogelijkheid is om in het Vlaamse parlement eenzijdig de onafhankelijkheid af te kondigen. Waarom zou je, zo gaat de redenering, de grondwet respecteren van een land dat je wil doen barsten, kapotmaken?
Ten derde betwist Vlaams Belang een aantal fundamentele democratische spelregels. Zo vindt ze, omdat ze wat stemmen en zetels heeft, dat het cordon sanitaire ondemocratisch is. Met andere woorden: dat andere partijen die geen raakpunten zien met extreemrechtse racisten moeten gedwongen worden om er een coalitie mee te vormen. Door dat systematisch te zeggen, vervormt de partij doelbewust een aantal heldere democratische principes.
Maar ten vierde flirt de partij ook met aanhangers van complottheorieën. Voor wat de ‘omvolking’ betreft, verspreidt ze die nu zelf, van hoog tot laag, van de nationale voorzitter tot de meest ranzige militant. De partij voert, net als de wappies, constant campagne tegen wetenschappers die vooraan stonden in de strijd tegen de coronapandemie.
Het gaat dus om een bewust dubbelzinnige attitude die, voorlopig, twee paden bewandelt, twee scenario’s voorbereidt. Het eerste is legaal, electoraal, via de democratische ruimte die extreemrechts gegund wordt en die ze op die manier inhoudelijk uitholt. Het tweede is troebel, flirtend met potentieel gewelddadige elementen, ze naar de mond praten, er contact mee onderhouden. Reken daar om te beginnen maar alle Schild en Vrienden-leden bij die inmiddels de partijrangen vervoegden.
Wat nu?
Critici moeten dus kritischer zijn, zich niet blindstaren op de electorale strategie van extreemrechts maar de ogen richten op beide scenario’s. Want als het eerste scenario dichtslibt, zou het wel eens kunnen dat – al was het maar met wat hondengefluit – het tweede register wordt opengetrokken. En uiteraard kan dat door een voorzitter die dan, zoals zijn Amerikaanse en Braziliaanse voorbeelden, zich van de domme houdt en de handen in onschuld wast.
Haatpraat en complottheorieën
Er moet vooral vanaf nu beter toegezien worden op haatpraat en het verspreiden van complottheorieën. Want dat is de inhoudelijke basis waarop de extreemrechtse leiders het voetvolk verzamelen en desgewenst in beweging zetten.
Uiteraard kan het anders. Er kan bijvoorbeeld ook doorgegaan worden met het aanbieden van platformen en het aanreiken van megafoons aan lui die in duidingsprogramma’s op tv en op universiteiten complottheorieën en racistische praat verkondigen. Kijk naar Nederland. Hoe gretiger men er Thierry Baudet uitnodigde, hoe lastiger het vandaag voor diezelfde media is om de Poetin-marionet die ons waarschuwt voor samenzweringen geleid door reptielen af te doen als iemand die uit de nek kletst. Of kijk naar wat afgelopen zondag in De Zevende Dag (VRT) gebeurde waar een jongedame van N-VA en van het extreemrechtse KVHV zonder al teveel tegenspraak mocht komen vertellen dat “het cordon sanitaire gewoon ondemocratisch is”. Gewoon ondemocratisch dat autonome politieke partijen onderling afspreken niet te regeren met racistische haatpredikers.
Als binnenkort een flink deel van de bevolking niet meer weet wat democratisch is en wat niet, dan is de baan helemaal vrij voor een herhaling van het Capitool-scenario waarbij dan ook duizenden naïevelingen menen dat ze “de democratie moeten komen redden” door haar instellingen binnen te dringen en de inboedel te vernietigen.
Afbeelding: Wikimedia
